h.Erdem Adalı: Güell Sarayı

Yıkmak insanlara yapmak gibi kıymet mi verir?

Emin ol onu en çolpa herifler de becerir.

Sade sen gösteriver ''işte budur kubbe'' diye,

İki ırgatla iner şimdi Süleymaniye

Ama gel kaldıralım dendi mi, heyhat o zaman.

Bir Süleyman daha lazım yeniden bir de Sinan.

Mehmet Akif Ersoy

İnşaa edilmeyen proje anca resimdir, duvarınıza asarsınız demişti bir hocamız. Başarılı bir mimar olmanız yetmez, insanları başarılı bir mimar olduğunuza inandırmanız da gerekir. Şey, tabi bazen bu kandırmaca mutlu sonla bitmez. Philip Johnson , başyapıtı Cam Ev yüzünden müşterisiyle davalık olmuştu. Yine Le Corbusier Villa Savoye yüzünden müşterisiyle kanlı bıçaklı olmuştu.

Mimarı bir başyapıt için bir Süleyman lazım, bir de Sinan.

Barselona'ya imzasını atmış Antoni Gaudi'nin Süleymanı ise Eusebi Güell'di.

Casa Batllo, Casa Mila, Park Güell ve elbette Sagra da Familia'dan önce, Gaudi'nin henüz adı sanı duyulmamışken Eusebi Güell ,Antoni Gaudi'ye inandı.

Aslında inanması için elle tutulur bir sebebi de yoktu. Gaudi'nin tamamlanmış herhangi bir eseri yoktu. Casa Vicens henüz proje halindeydi, El Capricho'nun şantiyesi ise devam ediyordu. Güell, Gaudi'nin adını Paris Dünya Fuarında sergilenen çalışmalarından biliyordu.

İki adam hemen kaynaşmış olmalı. İkisi de katalan milliyetçisi ve koyu birer katolikti. Din ve politika, zaten erkekler için önemli olan başka ne var ki?Tuttukları takım konusuna hiç girmiyorum, ikisi de katalandı demiştim.

Eusebi Güell (1915)

Antoni Gaudi (1878)

Güell'in babası Küba'da hatrı sayılır bir servete kavuşmuş bir girişimciydi. Annesi ise Cenova'dan Katalanya'ya göçmüş köklü bir tüccar ailenin kızıydı. Güell ailesi, burjuvazinin doğduğu dönemde burjuvaydılar.

Aristokrasinin düşüşü ile birlikte Burjuva onun yerini aldı. Sanatçıları artık lordlar ve krallar değil, sanayiciler ve tüccarlar destekliyordu.

Alemin yeni krallarından , taze zengin Eusebi Güell, kendine bir saray istiyordu. Bunun için de seçtiği mimar Gaudi'ydi.

O zaman için Barselona'nın varoş bir bölgesinde bir saray inşaa etmek için oldukça küçük bir arsa almıştı, 22mx18m. Ama Palau Güell hakkında okuduğum her yazıda söylenen, Gaudi'nin bu proje için bütçesinin sınırsız olduğuydu.

Daha mesleğinin başında, 34 yaşında, kendini ispatlamamış bir mimar için büyük bir proje bana sorarsanız.

Arsa varoş bir semtte olduğundan önünde büyük bir cadde değil, dar bir sokak vardı. Bugün bile Gaudi'nin giriş cephesinin şöyle karşıdan düzgün bir resmini çekmek mümkün değil.

Giriş cephesinde iki adet kemer vardır. Ne Gotik ne de Endülüs mimarisine ait olan bu yarım elipslerle Gaudi kendine ait bir yol çiziyordu. Aristokrasiden Burjuvaya geçiş gibi, Gaudi de Gotikten bir başka mimariye geçiyordu.

Gaudi'nin giriş yaptığı bu yeni tarzı Art Nouveau olarak kabul edenler var ama bence Avrupanın Art Nouveau mimarları kendilerinden utanır. ''Bu art nouveau ise biz neyiz'' diye. İspanyol/Katalan Art Nouveau'su diyenleri de duydum da...Yok Dudullu Art Nouveau'su demek istiyorum!

Gaudi yeni bir yol arayışındaydı. Bunun için Katalan kültüründen,Gotik mimariden ve çağın tüm nimetlerinden (betonarme) faydalanmakta kararlıydı.

Giriş cephesindeki katalan arması Güell'e ortak yanları olan milliyetçiliklerine göndermeydi. Ön cephenin İtalyan Rönesans Dönemi Saraylarını anımsatması ise Eusebi Güell'in annesinin İtalyan kökenli olmasındandı.

Giriş cephesindeki abartılı demir işçiliği Gaudi'nin daha sonraki tüm eserlerinde de kendini gösteriyor. Gaudi, nesillerdir bu işi yapan ustalarla çalışmayı tercih ediyordu. Bizim ofisin ustalarına ''Kapının üzerine demir bir akbaba istiyorum. Bu parmaklıklarda dönüp dolaşup yılan şeklini alacak. Bacanın tepesine de bir yarasa'' istiyorum desem muhtemelen suratıma boş boş bakarlar.

Yapı mimari olarak 3 kat yüksekliğinde bir orta avlu ve ona açılan odalar şeklindeydi. Gaudi, misafirleri geniş bir salonla karşılayamıyorsa bile en azından yüksek bir tavanla etkilemeye karar vermişti. Ayrıca Gotik kiliseleri andıran da bir ambiansı olduğunu kabul etmek gerek. Hoop geldik mi Gaudi'nin koyu katolikliğine! Hatta Eusebi piyano çaldığı için ona bu iç atriuma bakan dev bir kilise orgu da tasarlamış.

Büyük salonun tavanının ahşap kaplamasının ne kadar etkileyici olduğunu düşünsem de sarayın içinin genel olarak pek gaudivari olduğu söylenemez. Ama şunu aklımdan çıkarmamalıyım sanırım; Güell Sarayı, Casa Mila'dan Casa Batllo'dan önceydi. Gaudi belki de daha en başından böylesine farklı yapılarla Eusebi'yi korkutmak istememişti, ya da kendi de henüz o noktada değildi.

Gaudi'nin gelecekte varacağı noktaya dair en belirgin ipuçları Güell Sarayının çatısındadır. Bacalar, Gaudi'nin heykelimsi bacaları. Bu bacalar zamanla Sagra da Familia'nın kulelerine dönüştü diyebiliriz sanırım.

Eusebi Güell, ortaya çıkan sonuçtan çok memnun kalmış olmalıydı ki, daha sonrasında Antoni Gaudi'nin hamisi ve en yakın arkadaşı haline geldi. Ama yaşarken hak ettiği popüleriteye ulaşamadı. Öyle ki Gaudi, bir seferinde Güell'e ''Bazen bu tip mimariden hoşlananın yalnızca ikimiz olduğunu düşünüyorum'' dedi acıklı acıklı. Eusebi Güell ise '' Senin mimarinden hoşlanmıyorum, ona saygı duyuyorum!'' demiş.

Ama Antoni Gaudi'nin bu kadar az iş yapmasının ve zor müşteri bulmasının sebebi belki de müşterilerinin önüne koyduğu maliyet tablosuydu. Yani Güell Sarayı için sınırsız bir bütçesi olduğunu biliyoruz. Hatta Eusebi Güell'in bir çalışanının ''Ben patronun cüzdanını dolduruyorum, Gaudi de boşaltıyor'' demişliği bile var.

Ondan sonra vay efendim benim mimarimi beğenmiyorlar. Arkadaş, kapı kollarını bile özel tasarlamışsın!

Binanın tarihine dönecek olursak, Eusebi Güell burada 20 yıl kadar kalmış ama daha sonra Park Güell'e taşınmışlar. İspanya iç savaşı sırasında bina, karakol olarak kullanılmış. Düşünsenize, kapısında demirden bir akbaba olan bir karakol !!! Artık elbette bir müze. Nisan-Eylül arasında pazartesi hariç her gün 10:00-20:00 saatleri arasında, Ekim- Mart arasında ise pazartesi hariç her gün 10:00-17:30 saatleri arasında ziyarete açık. Gaudi'nin diğer eserleri kadar popüler olmadığından kapıda çok büyük bir kalabalıkla karşılaşmazsınız diye tahmin ediyorum.